Businessmodellen zijn doorgaans ingericht op het maken van winst. Maar voor waardengedreven initiatieven, zoals publieke organisaties en ngo’s, ligt dit anders. Hoe komen zij achter hun waarden, en specifiek hun digitale waarden? En hoe draagt hun organisatiestructuur hieraan bij? Om deze vragen te beantwoorden heeft Waag Futurelab een strategie ontworpen: het Verantwoord Businessmodel Canvas.
Het vernieuwde businessmodel canvas van Waag is erop gericht om publieke organisaties en initiatieven te ondersteunen in het ontwerp van een verantwoorde digitale publieke ruimte. Het canvas, wat zowel een strategie is als een workshop, komt voor uit het onderzoeksproject ‘Verantwoorde Businessmodellen’ van Waag’s onderzoeksgroep Future Internet Lab (de Civic Interaction Design Research Group van de HvA en ClickNL) en is sinds december online te vinden en te downloaden.
Het businessmodel canvas, origineel ontwikkeld door Alexander Osterwalder, is een schematische weergave van een bedrijf en de organisatiestructuur. Vaak zijn die niet waardengedreven, maar winstgedreven. Er bestaan al modernere, meer waardengedreven canvassen die gericht zijn op bijvoorbeeld ecologische duurzaamheid of circulariteit. Marit Hoefsloot, conceptontwikkelaar van Future Internet Lab legt uit wat hier nog aan ontbreekt. ‘Wat we hierin misten is dat deze waardengedreven canvassen vaak te nauw waren en normatief. Het gaat dan bijvoorbeeld alleen om de waarde ecologische duurzaamheid.’
Het Verantwoord Businessmodel Canvas is daarentegen een holistisch canvas voor waardengedreven organisaties. Je kunt je eigen waarden definiëren en daarmee je publieke platform online inrichten. Het canvas lijkt qua blokken op het bekende businessmodel canvas, maar aan het begin zijn nieuwe onderdelen te onderscheiden, legt Marit uit. ‘De eerste drie blokken zijn extra toegevoegd. Hier kijk je naar de fundamentele waarden die leidend zijn voor de rest van het ontwerp van je organisatie. Vervolgens bepaal je de positieve en negatieve impact van de verschillende onderdelen van je organisatie. Daarnaast kijk je naar de rol die jouw waarden spelen in activiteiten, samenwerkingen en stakeholders.’
Dat laatste is opvallend, want het is een gedetailleerdere benadering dan doorgaans het geval is. Er wordt niet alleen gekeken naar het hoog houden van de waardes binnen de eigen organisatie, maar ook binnen de organisaties die betrokken zijn bij jouw bedrijfsvoering. De publieke waardes van je organisatie moeten zo doorsijpelen in alle lagen van de bedrijfsvoering. Als je zegt dat jouw platform de waarde ‘diversiteit’ centraal stelt, dan is het dus de vraag of die waarde bij je organisatiestructuur dan ook belangrijk is geweest? Speelt die waarde een belangrijke rol in alle aspecten van je organisatie, ook bij waar je inkoopt, bijvoorbeeld?
Dit soort vragen kunnen nog wel eens lastig zijn en daarom biedt het Verantwoord Businessmodel Canvas verschillende tips en tricks om dit voor de gebruiker te vergemakkelijken. Bij de impactvragen kun je bijvoorbeeld Artefact’s ‘tarot cards of tech’ gebruiken. Daarop staan vragen als: stel honderdduizend mensen gebruiken jouw product of service, wat betekent dat voor de maatschappij en de gebruiker? Marit legt uit dat ook de Digitale Spoelkeuken van PublicSpaces hierbij handig kan zijn, om te bepalen of de digitale producten die je inkoopt jouw waarden hooghouden.
Tot nu toe zijn de resultaten van de workshops, waarin het canvas wordt ingevuld, heel interessant geweest, aldus Marit. ‘Organisaties kunnen vaak niet 1-2-3 hun fundamentele waarden opnoemen. Dat zorgde voor veel reflectie. Andere organisaties die wel drie waardes konden noemen, kwamen er door de stappen achter dat ze hun waardes moesten aanscherpen of uitbreiden.’
Belangrijk is ook dat een businessmodel, en dus ook het canvas, steeds aan verandering onderhevig zal zijn. Je organisatie, de waarden, de context, de wereld en andere aspecten zullen altijd veranderen, wat betekent dat je constant terugkeert naar je canvas om het aan te passen en bij te stellen. Het canvas in zichzelf is daarmee een duurzaam onderdeel van de organisatie.
Het nieuwe canvas van Waag kun je vinden op de Public Stack pagina, inclusief instructies en tips.
