In het project PeerTube Spaces bieden we publieke organisaties de mogelijkheid om het open source videoplatform PeerTube te gebruiken zodat zij op een waardengedreven manier videocontent kunnen delen met hun publiek. Dit doen we door het opzetten van gemeenschappelijke PeerTube omgevingen om mee te experimenteren. Daarbij onderzoeken we hoe dit als een ‘digitaal gemeenschapsgoed’ functioneert. Hoe host en beheer je gezamenlijk een PeerTube server en hoe werkt de governance daarvan?
Burgers en publieke organisaties zijn vaak eenzijdig afhankelijk van private Big Tech platformen voor publieke activiteiten als onderwijs, onderzoek, zorg, kunst en cultuur. Daardoor kunnen publieke waarden in het gedrang komen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de grootschalige extractie van privacygevoelige gebruikersdata, uit de opruiende werking van sociale media en de verstoring van het maatschappelijke debat op sociale media van Big Tech bedrijven. Digitale gemeenschapsgoederen kunnen een alternatief (model) bieden met minder van dit soort problemen.
Wat zijn digitale gemeenschapsgoederen?
Digitale gemeenschapsgoederen zijn een vorm van ‘commons’ die betrekking hebben op de distributie en het gemeenschappelijk eigendom van informatiebronnen en technologie. Een vroeg voorbeeld van commons of gemeenschapsgoed is de meent: het gemeenschappelijk stuk weidegrond waar de inwoners van een dorp vanaf de twaalfde eeuw hun vee lieten grazen. In Nederland kennen we een lange traditie van gemeenschappelijk beheer in bijvoorbeeld de waterschappen.
Digitale gemeenschapsgoederen zijn doorgaans ontworpen om te worden gebruikt door de gemeenschap waardoor ze zijn gemaakt. Voorbeelden van de digitale commons zijn wiki’s, (sommige vormen van) open-source software, open data en open onderwijsmaterialen. Deze ‘goederen’ worden gekenmerkt door een gedeeld eigendom en een specifieke beheers- en onderhoudsstructuur waarbij het eigenaarschap in handen is van de gemeenschap zelf.
De overheid en digitale gemeenschapsgoederen
De Nederlandse overheid heeft steeds meer interesse in digitale gemeenschapsgoederen.
Het project PeerTube Spaces komt voort uit de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren van voormalig staatssecretaris Alexandra van Huffelen. Deze werkagenda geeft invulling aan verschillende EU-wetgevingstrajecten, zoals de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA), om eerlijke concurrentie op digitale markten te bevorderen en ondernemers en consumenten beter te beschermen.
Waar het reguleren van private dienstverleners niet genoeg is om de publieke waarden te waarborgen, kan de overheid besluiten zelf alternatieven te bieden of deze te ondersteunen. Zo wil de overheid dat bijvoorbeeld het vrije en open publieke debat, een kernelement van onze democratische rechtsstaat, moet kunnen plaatsvinden in een veilige en open publieke digitale ruimte. Digitale gemeenschapsgoederen bieden daarvoor een geëigend model vanwege hun democratische en open karakter. Zij bieden een structuur aan waarin publieke waarden, democratische besluitvorming en (technologische) soevereiniteit centraal worden gesteld.
Hoe werkt PeerTube?
Een van de maatregelen die de overheid genomen heeft is om in samenwerking met het SIDN-fonds een aantal experimenten uit te laten voeren rondom digitale gemeenschapgoederen. Een van die experimenten is ons project PeerTube Spaces. PeerTube is een videoplatform gebaseerd op ActivityPub en onderdeel van het Fediverse.
Meer weten over het Fediverse?
Het principe van PeerTube is dat iedere organisatie zijn eigen server of ‘instance’ van de videodistributie kan inrichten. Deze verschillende instances kunnen met elkaar communiceren en video’s ‘federeren’; ze zichtbaar maken op andere instance. Beheerders van een instance bepalen zelf met welke andere servers ze (niet) federeren. Zo ontstaat een gedistribueerd netwerk van videocontent dat iets met elkaar gemeen heeft op basis van thema, verbonden afzender of andere overeenkomsten. Beheerders zien er waarde in bepaalde inhoud wel en andere niet te delen. Daarmee is het een mooi voorbeeld van hoe individuele organisaties bijdragen aan een vorm van gezamenlijkheid, het uitgangspunt van commons.
Zelf vs. gezamenlijk een PeerTube server draaien
Het draaien van een eigen PeerTube server is echter niet voor elke organisatie weggelegd. Het vergt de nodige kennis en inspanning voor het opzetten, beheren, federeren en modereren van content en techniek. Naast het bijhouden van de software(updates) en onderliggende serverinfrastructuur, is de eigenaar verantwoordelijk en aansprakelijk voor de inhoud die op de instance wordt getoond. Dat betekent, in ieder geval bij publieke servers waar gebruikers zelf video kunnen delen en/of comments kunnen achterlaten, dat inhoud 24 uur per dag gemonitord moet worden en waar nodig ingegrepen moet worden.
Door het technisch en inhoudelijk beheer van een PeerTube server met meerdere organisaties samen te doen, kunnen deze lasten worden gedeeld. Daarmee komt wel de vraag om de hoek kijken hoe organisaties de verantwoordelijkheid voor dit opzetten, beheren, federeren en modereren onderling verdelen. Wie neemt het besluit met welke server wordt gefedereerd en met welke niet? Wie zorgt ervoor dat er ondersteuning beschikbaar is voor eindgebruikers? En niet onbelangrijk: wie draagt de kosten daarvoor, en hoe worden die eerlijk verdeeld?
Binnen PeerTube Spaces onderzoeken we die vragen door met een aantal pilot-organisaties een server op te zetten en in de praktijk te ervaren welke vraagstukken op ons pad komen. PublicSpaces zal in eerste instantie de verantwoordelijkheid nemen voor het technisch opzetten en beheren van de instance, maar partners zullen hun eigen videocontent uploaden. Samen met deze partners onderzoeken we welke afspraken gemaakt moeten worden rondom vragen als moderatie, federatie, inspraak en samenwerking.
Welke governance opties gaan we onderzoeken?
Christian Fuchs, hoogleraar Media en Communicatie Studies en directeur van het Communication and Media Research Institute, definieert digital commons vooral economisch (als gemeenschappelijk eigendom van digitale middelen) en politiek (digitale democratische participatie). Daarnaast zijn duurzaamheid en culturele diversiteit ook kenmerken van de commons.
De huidige organisatievorm van big tech platformen die zeer gecentraliseerd is en gericht op winstmaximalisatie voor een kleine groep investeerders, past dus niet goed bij digitale gemeenschapsgoederen. Binnen PeerTube Spaces verkennen we daarom welke vorm van ‘governance’ het beste bij past bij een digitaal gemeenschapsgoed voor video. We onderzoeken welke alternatieven het meest geschikt zijn voor de organisatie achter een gedeeld publiek platform.
We bekijken de voor- en nadelen van:
1. verenigingen (van organisaties of personen)
2. coöperaties (van bedrijven en personen)
3. stichtingen
4. steward ownership
Sommige van deze opties zijn (in)formeler en meer democratisch dan anderen. Bij sommige opties blijft de winst in de organisatie in en bij anderen wordt deze uitgekeerd aan personen of organisaties. Verschillende organisatiesstructuren kennen verschillende administratieve en bestuurlijke lasten, die natuurlijk wel in overeenstemming moeten zijn met het gediende doel. Door deze vraagstukken in de praktijk met partners te onderzoeken, verkennen we of de gedeelde instance na afloop van het project zelfstandig kan blijven voortbestaan als digitaal gemeenschapsgoed.
