Door: Marjolein van Trigt

De Challenge om gezamenlijk alternatieven voor Google Analytics te onderzoeken is urgent. De kans is namelijk groot dat het gebruik van de tool binnenkort niet meer is toegestaan in Nederland.

Binnenkort doet de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) uitspraak over de legitimiteit van Google Analytics. In januari 2022 oordeelde de Oostenrijkse privacytoezichthouder al dat de inzet van Google Analytics in strijd is met de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Google Analytics geeft standaard gegevens, waaronder persoonsgegevens, door naar Google in de VS. Als eigenaar van een website weet je niet welke gegevens Google verzamelt en wat het met de gegevens van je bezoekers doet en dus kun je er ook geen toestemming voor vragen. Onder meer Frankrijk en Noorwegen dreigen Google Analytics om die reden ook in de ban te doen.

Schrems en Schrems-II

De zaak is aan het rollen gebracht door de organisatie noyb van jurist Max Schrems. Als de Oostenrijkse Schrems ergens zijn pijlen op richt, is het doorgaans oppassen geblazen voor de techreuzen. In 2018 zorgde Schrems ervoor dat het Privacy Shield tussen de EU en de VS door het Europees Hof van Justitie werd geannuleerd, een uitspraak die bekend is als Schrems-II. Ook door de eerste versie van dit verdrag, Safe Harbour, ging een streep dankzij Schrems. De uitspraak van de Oostenrijkse privacytoezichthouder over Google Analytics is een reactie op enkele van de 101 klachten die noyb indiende bij verschillende Europese privacytoezichthouders over mogelijke schendingen van Schrems-II.

Mogelijk verbod

Op dit moment onderzoekt de Autoriteit Persoonsgegevens twee klachten over het gebruik van Google Analytics in Nederland. Na afronding daarvan zal de AP uitspraak doen of Google Analytics in Nederland is toegestaan. De AP sorteert alvast voor op een mogelijk verbod. De handleiding voor het privacyvriendelijk instellen van Google Analytics is sinds januari voorzien van een waarschuwing: 'Let op: gebruik Google Analytics mogelijk binnenkort niet toegestaan.' Zelfs als dit toch niet het geval blijkt, kun je je afvragen of de tool aansluit bij de kernwaarden van PublicSpaces.

De Challenge

PublicSpaces wacht niet af en organiseert een Challenge om samen op zoek te gaan naar alternatieve analytics-tools. Die zijn er in alle soorten en maten, van heel simpel tot uiterst complex. De Challenge leunt qua aanpak op Project NoGA. Twee hoogleraren van de Radboud Universiteit onderzochten in 2020 hoe open source software leidt tot betere analyse-data (bijvoorbeeld doordat advertentieblokkering door adblockers minder effect heeft). Ze lieten 36 scenario's opstellen door de marketeers van de Radboud Universiteit voor het gebruik van Google Analytics, om alternatieven aan te toetsen. Voor slechts 2 scenario's bestonden geen alternatieven.

Gebruik van Google Analytics door de Challenge-deelnemers

De deelnemers van de Challenge zijn Beeld en Geluid, de Koninklijke Bibliotheek (KB), de VPRO en het Nederlands Film Festival (NFF). Zij hebben elk een andere omgang met Google Analytics. Zo is Google diep verweven met het systeem van Beeld en Geluid. Het gebruik van Google Analytics heeft voor hen tot doel om inzicht te geven in het gebruik van een dertigtal eigen websites, met het oog op doorontwikkeling en online marketing. Als culturele instelling ontvangt Beeld en Geluid Google Ad Grants, waarmee ze gratis via Google adverteren. Ook YouTube, Google Tag Manager en Google Data Studio worden veelvuldig ingezet. Beeld en Geluid wil daarom onderzoeken wat de impact is van het vervangen van Google Analytics op het hele systeem.

Ook bij het NFF is Google Analytics diep vervlochten in de organisatie. Het festival hangt KPI's (kritieke prestatie-indicatoren) en doelen op aan Google Analytics en is ervan afhankelijk voor inzicht in de ticketverkoop. Het NFF maakt gebruik van Google Ad Grants en aanverwante Google tools. Vanwege de bouw van een nieuwe website kijkt NFF al wel naar alternatieven. Een customer data platform geldt als een mogelijk alternatief.

Naast Google Analytics gebruikt de VPRO in opdracht van de NPO AT Internet. De eigen ambities reiken echter verder dan wat deze Franse anaytics-tool kan. Google Analytics is handig voor het meten van bereik en event tracking, zowel voor de diverse redacties als de marketingafdeling van de omroep. De VPRO wil ofwel snel een alternatief met dezelfde mogelijkheden installeren, ofwel AT Internet uitbreiden.

De KB gebruikt meerdere analytics-tools, waaronder Adobe Analytics, waarvoor mogelijk hetzelfde probleem geldt als voor Google analytics, omdat ook deze tool data naar de Verenigde Staten stuurt. En ook bij de KB heeft de koppelverkoop van Google Ad Grants gewerkt. Maar tijden veranderen: een nieuwe website van de KB dient als pilot voor het open source alternatief Matomo. Voor de Challenge zet de KB zet allereerst in op bewustwording binnen de organisatie. Is het echt nodig om zo veel mogelijk te weten over websitebezoekers? Waarvoor worden de gegevens die Google Analytics aanlevert nu eigenlijk gebruikt? Een kwartaalrapportage over het bereik van een website kan ook prima worden gegeneerd met een alternatieve tool. Ook het niet inzetten van een vervanger is voor de KB een verdedigbaar alternatief.

Van start met de Challenge

De bedoeling van de Challenge is om kennis en kracht van elkaar te combineren. Zo is het interessant om te inventariseren wat geldschieters eigenlijk verwachten van rapportages over het bereik van websites van publieke instellingen. Op welk detailniveau willen ze gegevens ontvangen? Alle deelnemers aan de challenge gaan dit onderzoeken voor hun eigen organisatie en zullen de uitkomsten delen.

Er wordt een (in eerste instantie besloten) Matrix channel gestart om de opbrengsten van de Challenge te verzamelen. De KB deelt een lijst met aspecten waarop een alternatief voor Google Analytics kan worden getoetst. Ook de vragenlijst van de digitale spoelkeuken kan hierbij van pas komen. Over enkele weken spreken de deelnemers elkaar opnieuw.