In de talkshow Data Morgana onderzoekt PublicSpaces de toekomst van ons internet. Jantien Borsboom, directeur van PublicSpaces, schoof aan in de eerste aflevering over de online publieke ruimte. Hoe moeten we die vormgeven? Moeten we weer terug naar de begintijden van het internet waar creativiteit en verbintenis hoogtij vierden?
Waarom is deze show juist nu belangrijk?
Het internet gaat een steeds grotere rol spelen in onze levens – we gebruiken het voor werk, school, om in contact te blijven met vrienden en familie, we halen er nieuws en informatie vandaan.
Ondertussen zijn bijna alle tools en platforms waar we gebruik van maken op het internet in handen van Big Tech bedrijven uit de VS en China. Dit heeft ervoor gezorgd dat we als Nederland en als Europa eigenlijk weinig controle meer hebben over deze toch wel heel cruciale infrastructuur. We zien nu dat dit problemen oplevert – bijvoorbeeld doordat de CEO’s van de grote tech bedrijven in Amerika de kant van Trump op bewegen, ineens moderatieregels veranderen en via hun platforms de Europese politiek proberen te beïnvloeden. Ook zien we die problemen bij het opslaan van enorm veel gegevens in de Amerikaanse cloud; van privacy gevoelige gegevens over onze kinderen tot en met gevoelige overheidsinformatie. De Amerikaanse overheid kan hier wettelijk toegang tot krijgen.
Het besef dat deze afhankelijkheid van Big Tech problematisch is, begint steeds beter door te dringen. Je hoort hier ook steeds meer over in de media. Maar waar het nog te weinig over gaat, is hoe het dan wél moet. Hoe kunnen we het internet zo vormgeven dat we wél zeggenschap hebben over de tools en platforms die we nodig hebben om onze samenleving draaiende te houden? En hoe zorgen we ervoor dat we privacyvriendelijke sociale mediaplatforms hebben, die niet verslavend werken en waar een gezond publiek debat kan plaatsvinden? Met Data Morgana onderzoeken we deze ‘toekomst van ons internet’, schetsen we een beeld van hoe dit eruit zou kunnen zien en wat er nodig is om daar te komen. Dit is hard nodig, want als we minder afhankelijk willen worden van Big Tech zullen we snel werk moeten maken van serieuze alternatieven.
Waarom de titel Data Morgana?
Het is natuurlijk een woordspeling op de term Fata Morgana, een luchtspiegeling, dat in verhalen vaak gebruikt wordt om een illusie aan te duiden. Data Morgana verwijst naar de belofte van Big Tech dat zij ons leven beter, aangenamer en efficiënter zouden maken als we ze maar hun gang zouden laten gaan om ongeremd te innoveren. Dat bleek een illusie – in plaats van de wereld beter te maken gebruikten zij onze persoonlijke data om winst, macht en politieke invloed te verkrijgen: het was een ‘Data Morgana’.
“Zouden we bijvoorbeeld algoritmes kunnen ontwerpen die niet voor polarisatie zorgen maar die juist verschillende genuanceerde perspectieven laten zien?”
Welke onderwerpen kijk jij naar uit?
Ik kijk erg uit naar de aflevering over sociale media, omdat er op dat punt zoveel ruimte is voor verbetering. De Big Tech sociale media platforms die we nu gebruiken zijn puur ontworpen om winst te maken. In feite zijn het aandachtsmachines – ze proberen je aandacht zo lang mogelijk vast te houden, want hoe langer jij op het platform bent, hoe meer geld er bij deze bedrijven binnen stroomt. Om jou zo lang mogelijk op het platform te houden, wordt gebruik gemaakt van verslavende elementen. Dit zorgt ervoor dat we er allemaal volop gebruik van maken, maar ondertussen worden we er niet gelukkiger van.
Wat zou er gebeuren als we radicaal anders over sociale media gaan denken, en platforms gaan ontwerpen die niet gericht zijn op winst maken? Als we zouden starten met de vraag hoe we online met elkaar willen communiceren, waar we als samenleving eigenlijk behoefte aan hebben – wat zouden er dan voor platforms ontwikkeld worden? En zouden we bijvoorbeeld algoritmes kunnen ontwerpen die niet voor polarisatie zorgen maar die juist verschillende genuanceerde perspectieven laten zien? Ik denk dat hier een hele grote potentie ligt, om sociale media te ontwerpen die bijdragen aan het publieke belang.
Ook de aflevering over educatie vind ik een heel interessante, omdat er op dat vlak eigenlijk een dubbel probleem speelt: niet alleen zijn we binnen de educatiesector veel te afhankelijk van Big Tech, maar door binnen het schoolsysteem gebruik te maken van Big Tech tools leiden we onze kinderen eigenlijk ook op tot gebruikers van deze tools. Als gevolg blijven zij ook na hun schooltijd diezelfde tools gebruiken, waardoor we een soort loop creëren. Gelukkig zijn er in verschillende Europese landen al voorbeelden te vinden van hoe dit anders kan. Zo gebruiken ze in Frankrijk bijvoorbeeld enkel open source tools in de klas: tools waarvan de werking inzichtelijk is en door iedereen gecontroleerd kan worden, en waarvoor je niet afhankelijk bent van één bedrijf.
Zo kijken we bij ieder thema dat in de talkshow voorbij komt steeds naar een voorbeeld uit Europa. Want er zijn al veel interessante initiatieven die laten zien hoe het anders kan
Je bent zelf tafelgast van de eerste aflevering. Hoe kijk je terug op het gesprek?
In de eerste aflevering gaan we in op de ‘online publieke ruimte’, wat dat is en waarom het van belang is dat we een online publieke ruimte hebben. We kennen de term publieke ruimte uit onze ‘offline’ wereld, denk bijvoorbeeld aan het park of de bibliotheek – het zijn plekken waar het publieke leven zich afspeelt, waar je elkaar kunt ontmoeten en met elkaar in gesprek kunt gaan. We hebben in Nederland een goed stelsel van publieke voorzieningen. Zo heb je op televisie bijvoorbeeld commerciële zenders, en daarnaast een publieke omroep. Maar als je naar het internet kijkt, dan is er eigenlijk alleen een commercieel internet. Waarom is er geen publiek internet? Net als in onze ‘offline’ wereld, hebben we ook online publieke ruimtes nodig! Het was een heel interessant gesprek, met Marleen Stikker, die in de jaren ‘90 met de Digitale Stad eigenlijk al een online publieke ruimte had, en Ruben Brave, die als internetondernemer weer net een ander perspectief inbrengt.
Wat hoop je dat deze talkshow gaat doen voor de kijker?
Ik hoop dat mensen die naar deze talkshow kijken zich gaan realiseren dat er een andere digitale wereld mogelijk is. Dat we niet vastzitten in deze situatie van afhankelijkheid, dat het mogelijk is om andere keuzes te maken – niet alleen als individu, juist ook op het werk, op de school van de kinderen of bij de overheid, daar ligt de echte kracht om hier verandering in te maken. Het zou heel goed zijn als we hier het gesprek over aan kunnen wakkeren, want dat zorgt er uiteindelijk voor dat ook deze instanties andere keuzen gaan maken in de tools en platforms die ze gebruiken.
Kijk nu de eerste aflevering op PeerTube!
