Douwe Schmidt werkt momenteel bij de Gemeente Amsterdam, maar zet zich al jaren breder in voor een duurzamere digitale wereld. Eerder was hij actief bij het progressieve hostingbedrijf Greenhost en de ethische telefoonfabrikant Fairphone — organisaties die technologie combineren met een sterke focus op duurzaamheid en maatschappelijke impact. ‘Zeker nu met AI is de energievraag zo exponentieel aan het toenemen, dat het probleem veel groter begint te worden dan het daarvoor was.’ We gingen in gesprek met Data Morgana-gast Douwe Schmidt over digitale duurzaamheid en zijn activisme.
De Data Morgana aflevering met Douwe Schmidt gemist?
Je noemt jezelf een data-activist. Wat is dat en hoe ga je te werk?
Activisme gaat om de wereld veranderen en daar zijn verschillende dingen voor nodig. Als activist is één van de rollen dat je een ander verhaal tegenover het dominante verhaal stelt. Het probleem met AI bijvoorbeeld, is dat het zichzelf goed verkoopt, mensen vinden het heel interessant. Het narratief over AI dat ons overneemt en waar je niets aan kunt doen is daardoor heel sterk. Ik wil een ander verhaal vertellen. Mij gaat het om bewustwording, bijvoorbeeld door mee te doen aan Data Morgana, door gesprekken te voeren, artikelen te schrijven en verbindingen te maken.
Er is bijvoorbeeld een groep techneuten die zich bezighoudt met permacomputing. Daarbij gaan we uit van het experiment dat de computingpowers die we nu hebben het limiet zijn – dat er niks meer bij komt. Vervolgens worden er narratieven bedacht over hoe de wereld er dan uit zou zien.
Zelf geloof ik ook dat de manier waarop we nu met computers, energie en materialen omgaan niet houdbaar is. Het is volledig gebaseerd op het uitbuiten van de aarde, middelen en mensen. Op een dag zal de wal het schip keren, wat je nu ook ziet bij digitale autonomie. Activisten als Marleen Stikker roepen dat al jaren, maar kennelijk hebben mensen een ramp nodig om het echt in te zien.
Wat is er dan precies niet houdbaar?
De hoeveelheid energie en middelen die nodig zijn om te blijven groeien zal denk ik op een gegeven moment alleen nog maar met geweld verkregen kunnen worden. Dat zie je nu al deels.
Wat zijn die energie en middelen?
Grondstoffen, energie en water om datacenters te koelen, koper, metalen, lithium. Je ziet nu al dat ergens op de wereld natuur en mensen uitgebuit worden om dit in stand te houden. Ondertussen willen we alleen maar meer groeien. Dat betekent dat ook het geweld in de wereld zal toenemen om dat voor elkaar te krijgen.
En die middelen en grondstoffen gaan ook een keer op?
Dat denk ik. Voor sommige metalen is dat best wel zichtbaar al, zoals koper. Het zal niet heel lang duren voordat dat op is.
Waarvoor gebruiken we dat?
Koper is een energiegeleider. Overal waar je stroom doorheen wilt sturen heb je koper voor nodig. In een datacenter zitten kilo’s en kilo’s koper. Over twaalf jaar is die grondstof uitgeput en kan je het alleen nog maar recyclen.
Wat er misgaat, en dat is waar activisme over gaat, is dat er een fundamenteel onrecht bestaat, waarbij mensen die bezit hebben de mensen die het niet hebben geweld aandoen. Dit zie je ook bij mensen die de natuur uitbuiten voor hun eigen gewin. Activisme gaat over die ongehoorde stemmen en entiteiten. Hoe kan je die weer een stem geven zodat er empathie ontstaat en de wil tot uitbuiten verdwijnt?
Dus naast het milieu gaat het je ook om mensenrechten?
Ja, het gaat erom hun een stem te geven. Als je als dierenactivist het lijden van dieren in de bioindustrie wilt duidelijk maken, dan werkt het om die praktijken van dierenmishandeling in het voedselproces te laten zien. Veel mensen weten dat helemaal niet en beseffen vervolgens dat ze daar geen onderdeel van willen uitmaken. Dat moeten we ook realiseren bij technologie. Als je een AI-tool als ChatGPT gebruikt om een brief te schrijven, dan ontneem je mensen in een ander deel van de wereld water.
Hoeveel water verbruikt ChatGPT?
De cijfers lopen daar heel erg over uiteen, dat is moeilijk in te schatten. Dit soort bedrijven zelf doen er zelf ook steeds geheimzinniger over. In het begin was OpenAI daar nog best duidelijk over, maar nu steeds minder. Het is wel een teken aan de wand dat dat soort datacenters niet meer in Westerse landen staan waar vrij strenge regelgeving is, maar meer in Latijns-Amerika en Zuid-Amerika terechtkomen (in het geval van Amerikaanse tech-bedrijven). Er is daar minder regelgeving ter bescherming van natuur, maar ook minder water. Deze landen worden dubbel geraakt.
Je noemde net permacomputing als tegenreactie op technologische groei. Kun je daar meer over vertellen?
Ja, het hangt samen met het concept van de-growth computing – het idee dat je hetzelfde kunt doen maar dan met minder. Bijvoorbeeld dat we het videobellen dat we nu doen, ook kunnen doen op een laptop van tien jaar oud of met zwart-wit beeld, of zelfs zonder beeld, of beeld in minder hoge resolutie. Dan zijn we ook tevreden. Voor goede communicatie maken die aanpassingen niet zoveel uit. Je kijkt bij de-growth computing naar manieren om minder middelen te gebruiken om hetzelfde te bereiken.
Permacomputing gaat uit van het idee dat digitale technologieën ontworpen en gebruikt moeten worden binnen de ecologische grenzen van de aarde. Je kijk dan bijvoorbeeld naar het duurzaam maken van software zodat oude hardware veel langer bruikbaar blijft. Software updates gaan tegenwoordig heel ver. Ik downloadde laatst de Microsoft notitie app voor simpele notities en die was 1GB. Voor een heel besturingssysteem is 1GB al eigenlijk best wel veel.
Doordat computers steeds sneller worden en steeds worden geüpgraded, is de software best wel sloppy geworden. Software wordt tegenwoordig vaak uitgebracht voordat die echt af is, met de aanname dat eventuele fouten later wel via updates opgelost kunnen worden. Bovendien bestaat veel software uit een samenraapsel van bibliotheken — hergebruikte stukken code waarvan een groot deel eigenlijk overbodig is. Maar omdat moderne computers zoveel rekenkracht en opslagruimte hebben, worden die inefficiënties meestal gewoon voor lief genomen. Permacomputing zou dat willen terugdraaien. Je kan eigenlijk met veel minder code hetzelfde doen, en dan hoef je niet elke 5 jaar een nieuwe telefoon of laptop.
Zijn er groepen of organisaties die doen aan permacomputing?
Zeker. Je hebt het operating systeem PostMarketOS. Die naam verwijst letterlijk naar dingen die na de markt overblijven (post market). Zij maken dus een besturingssysteem voor mobiele telefoons die eigenlijk niet meer worden ondersteund door bijvoorbeeld Samsung, Google of Sony. De basisfunctionaliteit van die telefoons is nog goed; de camera werkt nog en je kan ermee bellen. Maar ze zijn gewoon langzaam door de zwaardere software, krijgen geen beveiligingsupdates meer en worden daarmee kwetsbaar. PostMarketOS probeert een besturingssysteem te maken voor al die oude telefoons waardoor je ze allemaal kan blijven gebruiken. Linux probeert hetzelfde.
Microsoft gaat een nieuwe Windows 11 uitbrengen en die vereist een bepaalde chip. Die is eigenlijk alleen de afgelopen drie jaar nog maar geproduceerd. Dat betekent dat alle computers van daarvoor Windows 11 niet kunnen draaien. Dat is een absurd idee. Met een besturingssysteemupdate kun je zo in één klap miljarden computers ‘oud maken’.
Het komt dit soort merken natuurlijk wel goed uit dat dan vervolgens ook de verkoop van hun computers omhoog gaat, bijvoorbeeld bij Macbooks?
Grappig genoeg doet Apple het nog best goed. Ze updaten nog vrij lang bestaande laptops, tot wel acht of negen jaar na aankoop. Maar ook daarbij is het raar dat het kastje zelf het vaak nog goed doet, zoals het toetsenbord, de muis, het beeldscherm, de wifi. Er is niet echt een reden om het weg te doen.
Vaak bij duurzaamheid en computers hebben mensen het over je mailbox schoonhouden en niet teveel ChatGPT gebruiken. Maar ik denk dat er meer winst te behalen valt als mensen hun computers zouden laten repareren, upgraden en door over te stappen naar een besturingssysteem waar je over twintig jaar nog steeds een security update krijgt ondanks de leeftijd van je computer. Ik begrijp dat je een nieuwe computer wilt als je sound engineer bent of 3D modellen maakt, maar de meeste mensen typen, mailen en surfen slechts. Dat gaat prima op een tien jaar oude computer.
Toch willen veel mensen de nieuwste iPhone.
Ja het is voor veel mensen een lifestyle gadget. Net zoals je een dikke auto wilt en een mooie nieuwe jas, wil je ook gezien worden met een moderne telefoon.
Hoe maak je mensen dan toch bewust van die bewuste keuze die ze kunnen maken ten aanzien van het milieu?
Dat is lastig. Ik weet ook niet of je daar individuen heel veel mee lastig moet vallen. Die wereld is heel erg verborgen en dat is expres zo gedaan. Dat zie je bij eten ook. Hoe ga je mensen laten zien met sterretjes of een kip een goed leven heeft gehad of niet? Daar worstelen we al mee. Niks van wat wij hebben in onze maatschappij is eigenlijk eerlijk geproduceerd. De kleren die je koopt, het huis waarin je woont, het gas dat we gebruiken – alles heeft schade. Het is moeilijk om mensen ook bij technologie bewust te maken van de schade die het oplevert. Eigenlijk levert puur het leven in een Westers kapitalistische wereld schade op. Ik snap dat mensen zich dan ook snel machteloos voelen.
Het is toch meer aan overheden. In Europa heb je nu de Right to Repair wet die in de maak is. Het is belangrijk dat producten zo een score krijgen over hoe goed je het kan repareren. Het lijkt er nu ook eindelijk op dat alle telefoons eenzelfde oplader moeten hebben. Dat scheelt heel veel afval. Er zin nu vaak ook geen oplader meer bij nieuwe gadgets, omdat je die waarschijnlijk toch al hebt.
Dus ik hoef me niet al te schuldig te voelen over mijn 13000 ongelezen mails?
Het is niet echt een big deal, maar ik vind het wel een slechte zaak dat mensen zich niet realiseren dat de cloud waarop die mails staan een fysiek iets is. En natuurlijk kan ik wel zeggen dat de politiek het moet oplossen, maar de politiek luistert naar mensen, en als mensen er niet om vragen dan gaat de politiek er ook niks aan doen. In die zin is het zeker wel belangrijk dat mensen zich realiseren dat de cloud bestaat uit computers in datacenters. Het niet niet iets lichts of zwevends. Het is beton, staal, enorme energiehuishouding. Mensen zijn heel slecht in schaal en schatten dit altijd te laag in. Een datacenter is ook bijna niet voor te stellen – een enorm pakhuis vol met computers die 24 uur per dag op volle kracht aan staan.
Dus, ja, het is goed om je mail op te ruimen. Of downloadt het een keer en sla het op op je eigen computer. En, nee, gebruik niet ChatGPT als je een boek wilt samenvatten waarvan de samenvatting al op de achterkant of ergens op het internet staat. Maar het is heel moeilijk om dat duidelijk te maken. Mensen begonnen het wel te voelen toen we er een paar keer ruzie over hadden. Bij Zeewolde waren mensen boos over het Meta datacenter. In Hollands Kroon waren mensen boos over de windmolens die geen energie aan huizen gaven, maar aan Microsoft. In Delfzijl wil de gemeenteraad geen hyperscaler van Google krijgen, maar dat kunnen ze niet doorduwen door landelijke regelgeving. Op dat soort momenten worden mensen boos. Dan zien ze opeens ook dat in plaats van sociale huurwoningen er ergens een grote grijze doos staat.
Hoe zit het met de uitstoot van deze datacenters? Hier staat al onze data opgeslagen op enorm veel computers. Dat kost veel elektriciteit, wat voor restwarmte zorgt waar koelwater voor nodig is. Zie ik dat zo goed?
Ja, je hebt veel water nodig maar ook weer niet. In Nederland is de omgeving vrij koel, dus veel datacenters in Nederland worden gewoon met buitenlucht gekoeld. In Nederland gaat het dan nog redelijk goed, hier gaat het vooral om de aanslag op ruimte en stroom. Maar veel van de grote datacenters staan niet in Nederland, maar bijvoorbeeld in warme landen als Nicaragua. Dan speelt water wel een rol. Geografisch gezien maakt het dus nogal uit waar een datacenter staat wat betreft de koeling.
Is dit waar de nieuwe vorm van kolonialisme om de hoek komt kijken waar je het over hebt in de aflevering?
Als we in het Westen geen datacenters willen, dan moeten ze worden gebouwd in andere landen, bijvoorbeeld Nicaragua. Er is daar minder regelgeving, waardoor het makkelijker wordt om daar een datacenter neer te zetten. Mensen zijn daar zelfs van hun land verdreven hiervoor.
De vruchten van zo’n datacenter plukken we echter hier, niet daar. Wij hebben met onze bedrijven en instanties behoefte aan die rekenkracht en verdienen eraan. Dit is een vorm van digitaal kolonialisme, waarbij arme landen opnieuw worden misbruikt om ons rijker te maken. ChatGPT is dus misschien heel relaxed voor jou, maar het bestaat alleen bij gratie dat andere mensen geweld wordt aangedaan. Zeker in een land als Nederland met zo’n groot koloniaal verleden, is het heel belangrijk om hierbij stil te staan.
