Wat begon als een zogenaamd KB-idee is nu een feit: de nationale bibliotheek stapte over van Google Analytics naar het privacy-vriendelijke statistiek programma Matomo. En dat deed het niet alleen. Na de moederbibliotheek volgden ruim 100 andere lokale bibliotheken die deze koers veelal toejuichten. Hoe pakte de KB dit aan?
De KB is partner van PublicSpaces, opereert vanuit Den Haag en is de nationale bibliotheek van Nederland. Met een enorm archief aan tekst met een omvang van 7 miljoen publicaties zou je haar de moederbibliotheek van Nederland kunnen noemen. Daarnaast is de KB de spil in het netwerk van openbare bibliotheken in het land. Ook op digitaal gebied, want de KB host alle websites van deze kleinere bibliotheken.
Jeroen van Rooy werkt op dit digitale terrein. Hij is Product Manager CMS’en bij de KB en heeft daarbinnen twee CMS’en onder zijn hoede. Hij buigt zich over alle aanbestedingen van software en houdt daarbij nauw contact met de gebruikers van de website (vaak de afdeling MarCom). Ook was hij één van de drijvende krachten achter een belangrijke interne koerswijziging, en dat begon allemaal met een KB-idee.
Het KB-idee
‘Een paar jaar geleden kwam Google Analytics (GA) slecht in het nieuws. Veel toezichthouders van Europese landen hadden hun bedenkingen of GA wel AVG-proof was.’ Gelijktijdig met deze tendens die Jeroen omschrijft, sloot de KB zich ook aan bij PublicSpaces. Binnen de organisatie werd vervolgens vorm gegeven aan een nieuw KB-idee; een mogelijkheid waarbij werknemers ideeën kunnen inzenden aan de directie. Privacy-voorvechters binnen de organisatie, waaronder Jeroen zelf, stelden voor te stoppen met Google Analytics en over te stappen naar een alternatief.
Het KB-idee werd voorgedragen aan de directie en daar kregen ze al snel de goedkeuring van. De aansluiting bij PublicSpaces en daarmee de ondersteuning van het manifest hielp daarbij. ‘Als je je aansluit bij PublicSpaces dan moet je echt kritisch kijken naar je werkwijze. Het blijft niet alleen maar bij het plaatsen van een logootje op je website.’ Wachten op wetgeving vonden ze daarnaast geen optie. ‘Nederland is daar erg langzaam in.’
‘Als je weet hoe webstatistieken werken, dan kun je met Matomo makkelijk overweg’
De overstap: uitfaseren
In 2022 kreeg de KB een nieuwe website. Dat was het uitstekende moment om meteen een alternatief statistiekenprogramma hierop te laten draaien. Na een vergelijking tussen Google, Adobe, Matomo en Piwik Pro, kwam Matomo als beste uit de test qua prijs, functionaliteit en privacy. Matomo draait op open source software, is helemaal gratis, en kent een fanatieke community die werkt aan de verbetering van het product en aan het schrijven van handleidingen en demo’s. Ook Matomo’s verhaal was sterk: ze zetten zich direct af tegen Google en profileren zich letterlijk als ‘The privacy-friendly Google Analytics alternative’.
De nieuwe KB-website begon meteen met het meten van de statistieken met Matomo. De sub-websites en de websites van lokale bibliotheken uit het netwerk kenden een overgangsperiode, waarbij werknemers konden wennen aan de nieuwe tool. Dat ging heel goed, want qua interface lijkt het erg op elkaar. ‘Als je weet hoe webstatistieken werken, dan kun je met Matomo makkelijk overweg’, vindt Jeroen. De meeste bibliotheken vonden deze koers goed. De organisaties werden vroeg in het proces meegenomen, nog voordat de keuze was gemaakt.
Ook technisch is het een makkelijker switch en was de uitdaging minder groot dan eerst werd gedacht. Dit wordt door Matomo erg makkelijk gemaakt vindt Jeroen: ‘Matomo snapt goed dat de meeste komen van Google Analytics. Er worden veel vergelijkingen gemaakt met Google Analytics. Dit zie je terug in handleidingen en installatieprocessen en dergelijke.’
Google Analytics is inmiddels helemaal uit het systeem verdwenen. Dat is een kwestie van het script uit je website halen en je account stopzetten. Google bewaart de data zelf dan nog maximaal 26 maanden, en die geschiedenis kun je zelf tot die tijd blijven inzien. Adobe zal binnenkort eveneens uitgefaseerd worden. Zeker bij Adobe, waar een prijskaartje aan zit, is het verwijderen van het script belangrijk.
Een goed gevoel
‘We zijn positief op alle vlakken: kosten, functionaliteit en privacy.’ Op die drie gebieden werd er beoordeeld. Webredacteuren en marketeers van de bibliotheken konden goed met de software omgaan. ‘Voordeel van Matomo is dat onze collega’s naar een eigen website kunnen gaan en zich aan kunnen melden in plaats van dat ze naar de website van Adobe of Google moeten. Je gaat dus voor je eigen statistieken naar de eigen statistiekenwebsite.’
Ook heerst er een goed gevoel over de beperkte vergaring van data. ‘Niet alleen qua spullen bewaarden we als KB veel, maar ook qua data. Dat is nu veranderd.’ De KB gebruikt de basisinstellingen van Matomo. Dit hosten ze zelf. Het is gratis, maar Matomo heeft wel een verdienmodel. Het is open met een marketplace waar commerciële partijen extra plugins kunnen bouwen. Soms zijn die gratis (vaak gebouwd door de community) of kosten geld (dit zijn commerciële partijen). Bij die laatste moet je je instellingen meer open zetten en lever je een stukje privacy in, bijvoorbeeld bij een heatmap waarop je ziet hoe bezoekers bewegen. ‘Dat doen wij niet. Maar er is wel een marge in hoe ver je hierin kunt gaan, daarover zijn nog wel gesprekken’, vertelt Jeroen.
‘Dezelfde gesprekken worden nu over AI gevoerd’
Op dit moment meet de KB alleen bezoekersaantallen en waar de bezoekers vandaan navigeren (bijvoorbeeld zoekmachines of andere websites). ‘Er zijn privacyvoorvechters binnen de organisatie die minder willen meten.’ Echter, vanuit transparantie en de publieke taak van de bibliotheek, moet er gecommuniceerd worden over bereik en bezoekersaantallen.
Ook het hosten, een taak die bij Jeroen ligt, is eenvoudig. ‘Af en toe hoef je alleen te updaten en dat gaat met een paar klikken.’ Wel geldt: hoe meer websiteverkeer, hoe zwaarder de belasting van de server is en hoe meer je daarvoor betaalt. Toch zijn die kosten verwaarloosbaar als je kijkt naar het gehele digitale pakket dat de KB afneemt.
En langer lopende koers richting privacy
De overstap van Matomo is geen eenmalige gebeurtenis richting een privacy-vriendelijk internet bij de KB. ‘Bij nieuwe aanbestedingen gebruiken wij een puntensysteem waarbij privacy zeer belangrijk is. We werken met partijen samen die dat ook belangrijk vinden.’ Zo zit de KB nu in het proces van het overstappen van Google Maps naar Open Street Maps.
‘Dezelfde gesprekken worden nu ook over AI gevoerd. Die verzamelen heel veel data en het eigendom van die data is hierbij onduidelijk. Ook daarover moeten we nu de juiste vragen stellen, en vaak is dat een mooi begin.’
