Door: Joost de Graaf

Bij PublicSpaces geloven wij dat het internet gezonder kan. Digitale middelen zijn er voor ons en niet andersom. De verantwoordelijkheid voor een veilige en constructieve online omgeving begint bij de aanbieders van digitale tools, maar eindigt er zeker niet. Het verbeteren van de digitale publieke ruimte vergt een meerdimensionale oplossing. Digitale geletterdheid maakt daar ook onderdeel van uit. Het ontwikkelen van een curriculum dat goed aansluit bij de mogelijkheden van de digitale wereld waarin kinderen vandaag de dag opgroeien is een ingewikkelde klus. We spraken met Koen Buiter, Projectleider Digitale Geletterdheid bij Openbaar Onderwijs Groningen, over de uitdagingen van het implementeren van digitale geletterdheid op school.

Gezien het feit dat de samenleving steeds meer en betere digitale vaardigheden vereist, kunnen we ons afvragen of we kinderen wel goed genoeg voorbereiden op de online wereld waardoor zij zichzelf moeten navigeren. Voordat je de snelweg op kan moet je eerst je rijbewijs halen. Van barpersoneel verwachtten we dat ze in het bezit zijn van een diploma sociale hygiëne. Maar het blijkt vooralsnog lastig om een standaard af te spreken voor het kunnen omgaan met digitale middelen op een manier waarbij mensen geen schade aan zichzelf of anderen berokkenen. Buiter: ‘Het belang van een centrale plek voor digitale geletterdheid in het onderwijs lijkt zo langzamerhand door de meeste mensen onderschreven te worden. Het concretiseren en implementeren van de juiste aanpak is echter nog een flinke uitdaging.’

Van urgentie naar uitvoering

Die realisatie lijkt inmiddels ook doorgedrongen in Den Haag. Mede door het werk van Koen Buiter en collega’s staat het recht op onderwijs in digitale kennis- en vaardigheden nu zelfs expliciet in het coalitieakkoord. En dat werd tijd. De urgentie is hoog omdat achterstanden in digitale vaardigheden na de kindertijd vaak niet worden ingehaald. Hiermee wordt het risico op kansenongelijkheid vergroot, want in het voorgezet onderwijs bestaan er niet allen tussen, maar ook binnen de opleidingsniveaus verschillen in digitale geletterdheid. Ook is er vooralsnog minder aandacht voor digitale geletterdheid op scholen met relatief veel achterstandsleerlingen.

Ook dit maakt het niet makkelijker om gepast onderwijs aan te bieden waarbij digitale vaardigheden een centrale rol spelen. Politieke erkenning van het belang van digitale zelfredzaamheid is echter een hoopvolle stap in de goede richting. Nu de uitvoering nog.

Een leerlijn digitale geletterdheid

Het leeuwendeel van de kerndoelen van het onderwijs stammen uit 2006. Sindsdien is er echter een hoop veranderd. Omdat er geen vaste standaard is voor wat digitale geletterdheid in de klas moet omvatten, verschilt de aanpak vaak per school of scholengemeenschap. In de praktijk betekent dit dat de ene school voortvarender handelt dan de ander. Bij Openbaar Onderwijs Groningen begonnen ze al in 2016. ‘We zijn er nog niet maar het is goed dat er in ieder geval al veel concrete stappen worden gezet. Op al onze scholen wordt er inmiddels in meer of mindere mate aandacht besteed aan digitale geletterdheid’.

Makkelijk is het implementeren van een leerlijn digitale geletterdheid niet. ‘Momenteel loopt het onderwijs tegen een professionaliseringsprobleem aan. Het patroon is dat veel mensen die voor de klas staan vaak weinig affiniteit hebben met technologie, ICT en digitale geletterdheid. Er is niet alleen weinig helderheid over het leren van vaardigheden en het opstellen van een curriculum, maar ook thema’s als ethiek en mediawijsheid worden op dit moment nog niet door iedereen belangrijk gevonden of begrepen.’

'Momenteel loopt het onderwijs tegen een professionaliseringsprobleem aan. Het patroon is dat veel mensen die voor de klas staan vaak weinig affiniteit hebben met technologie, ICT en digitale geletterdheid.'

Daarom is er bij Openbaar Onderwijs Groningen op elke school een deelprojectleider neergezet. Dit is een leraar die de rol van innovator krijgt en elke week een dag of dagdeel ter beschikking heeft voor het implementeren van de leerlijn digitale geletterdheid. De deelprojectleider haalt projecten of lesmethodes naar binnen, helpt collega’s op weg en is vooral de spil in de innovatie. Op deze manier wordt er slagkracht gecreëerd ondanks het feit dat niet elke docent even vaardig is met digitale tools.

Kansen bieden door mee te veranderen

Buiter schreef samen met een team van docenten en schoolleiders mee aan het actualisatievoorstel voor het onderwijscurriculum (Curriculum.nu) mét een belangrijke rol voor digitale geletterdheid. ‘Het grote blok aan het been van digitale geletterdheid is dat het herzien van de kerndoelen een eindeloos traject lijkt. Maatschappelijke trends en technologische ontwikkelingen lopen door elkaar heen en beide veranderen continu. We hebben het voorstel aangeboden vlak voor het begin van de coronacrisis, als we nu opnieuw zouden gaan schrijven, zouden er wellicht andere accenten komen te liggen. Hoewel we er al veel aandacht aan besteden, zouden we nog meer aandacht besteden aan nepnieuws en desinformatie.’

Digitaal onderwijs gaat over meer dan alleen het beperken van de risico’s van het gebruik van technologie, het biedt ook kansen. ‘De motivatie voor het verruimen van ons onderwijs is dat de leerling recht heeft op een breder basispakket aan kennis en vaardigheden. Onze wereld is veranderd en het is zaak voor het onderwijs om mee te veranderen.‘ 

‘De motivatie voor het verruimen van ons onderwijs is dat de leerling recht heeft op een breder basispakket aan kennis en vaardigheden. Onze wereld is veranderd en het is zaak voor het onderwijs om mee te veranderen.‘ 

Technologische ontwikkelingen en maatschappelijke kwesties zijn met elkaar verweven. Dit onderstreept het belang van het integreren van digitale vaardigheden in het onderwijs, niet alleen als zelfstandige leerdoelen, maar ook als verrijking van meerdere vakken in het curriculum. ‘Het onderwijs in Nederland heeft lange tijd technologie geen rol hoeven te geven in het onderwijs. Het is tijd om dat nu wel te doen. Dat vereist aanpassingsvermogen en gelukkig zijn we ons daar steeds meer van bewust.’

Meer weten over digitale geletterdheid in de praktijk? Bekijk het Handboek Digitale Geletterdheid van Kennisnet. Zie ook het Ethiekkompas voor advies bij ethische vraagstukken van digitalisering in het onderwijs.

Koen Buiter werkt als projectleider digitale geletterdheid bij Openbaar Onderwijs Groningen. Koen houdt zich bezig met het implementeren van de leerlijn digitale geletterdheid, professionalisering en biedt daarbij advies aan scholen en bestuur.