In “Een kijkje in de Spoelkeuken van…” lichten we organisaties uit die de spoelkeuken hebben doorlopen. Een drietal Vlaamse cultuurorganisaties doorliep deze dit voorjaar. Gezamenlijk zoeken ze naar een manier om er een vervolg aan te geven die past bij de Vlaamse cultuursector.
Drie Vlaamse organisaties die samen een groot deel van de Vlaamse cultuursector bedienen, doorliepen in nauw overleg de digitale spoelkeuken. De aanleiding was vergelijkbaar voor Cultuurconnect, meemoo en publiq: ongemak over waarden die de techbedrijven vertegenwoordigen waarvan ze de producten toch veelvuldig gebruiken. Binnen Cultuurconnect, het Vlaamse steunpunt voor digitale transformatie van met name bibliotheken en cultuurcentra, waren veel medewerkers al langer zelfstandig op zoek naar alternatieven voor Big Tech. ‘De spoelkeuken heeft dat veranderingstraject gefaciliteerd en het mogelijk gemaakt om samen op te trekken,’ zegt Edith Leblanc van Cultuurconnect.
‘Voor publieke organisaties, die deels publiek worden gefinancierd, vind ik het belangrijk om publieke waarden uit te dragen in de tools die we inzetten,’ zegt Karen Schilders. Ze is teamleider van het team Producten & Ontwikkeling van publiq, dat tools en websites ontwikkelt voor de Vlaamse culturele sector. Publiq heeft als doel om culturele participatie te stimuleren en cultuurorganisaties te verbinden. Het is onder meer verantwoordelijk voor de Belgische museumkaart en de UiTPAS. ‘We vonden het belangrijk om als het ware eerst de hand in eigen boezem te steken en zelf aan de slag te gaan met de tools die PublicSpaces aanbiedt, voordat we ze binnen de sector aanprijzen,’ zegt Schilders.
De derde cultuurorganisatie die de digitale spoelkeuken doorliep, is meemoo, ietwat vergelijkbaar met het Nederlandse Beeld en Geluid. Meemoo coördineert de digitalisering en duurzame bewaring voor een groep aan ‘contentpartners’, waaronder archieven, erfgoedbibliotheken, musea, podiumkunst en publieke omroepen. Het team Expertise van meemoo beantwoordt vragen over digitalisering van erfgoed. Zodoende ontdekte Bart Magnus, die deel uitmaakt van dit team, dat het ongemak over Big Tech breder speelt. ‘Soms is een nood in de sector aanleiding voor ons om dingen te gaan ontdekken, bijvoorbeeld recent op het ethische vlak,’ vertelt hij. ‘Dat mondde uit in deelname aan de digitale spoelkeuken’.
Conclusies verbinden
Voor Edith Leblanc van Cultuurconnect kwamen de resultaten uit de digitale spoelkeuken niet als een complete verrassing. ‘Van veel tools hadden wij al een soort buikgevoel hoe het zou uitdraaien,’ zegt ze. ‘De spoelkeuken is vooral een conversatiestarter. Er staan vragen in waar wij zelf nog niet aan hadden gedacht, bijvoorbeeld over de broncode en dark patterns.’
Meedoen aan de digitale spoelkeuken is één ding, er conclusies aan verbinden is weer een andere. Karen Schilders is open over de worsteling die dat soms oplevert. ‘Je wil publieke middelen toch zo efficiënt mogelijk inzetten. Het migreren van alle tools is een grote overhead. En wat betekent het voor de workload?’ Ze is wel heel enthousiast over het feit dat dit gesprek over drie organisaties heen wordt gehouden. ‘Het versnelt onze leercurve om uit te wisselen waar anderen ook op vast lopen.’ Gezamenlijk komen ze op mogelijkheden om laaghangend fruit te plukken, zoals het doorlopen van een ethische check vóórdat er nieuwe tools worden geadopteerd. Daarnaast zijn ze van plan om bij het vervangen van tools meer aandacht te schenken aan de ethische component. Bart Magnus ziet een volgende quick win in kennisdeling tussen de drie organisaties over zoektochten naar alternatieven. ‘Er is niets mis mee om daar enigszins pragmatisch in te zijn,’ vindt hij. ‘Als het niet mogelijk is om te voldoen aan de eisen die je jezelf zou willen stellen als organisatie, wees daar dan tenminste transparant over. Dat is een belangrijke doelstelling.’
Aan de afwegingen die de organisaties maken over het al dan niet vervangen van tools, zit ook een politiek component. ‘Wij werken met beheersovereenkomsten, wat wil zeggen dat wij middelen van de overheid krijgen om een bepaalde doelstelling te verwezenlijken op een zo efficiënt mogelijke manier,’ legt Edith Leblanc uit. ‘Daar worden we op geëvalueerd. Die doelstellingen zijn gemakkelijker en sneller te halen als we gebruik maken van de Big Tech-oplossingen. Als we de platformen willen vermijden waar veel publiek te vinden is, heeft dat repercussies voor het bereik, de snelheid, kost en omvang van onze acties, en dus van onze doelstellingen. We moeten de dialoog met de overheid aangaan of deze doelstellingen in dit licht bezien niet kunnen worden aangepast.’
Gedeeld ethisch waardenkader
Ook Vlaamse beleidsmakers houden zich steeds meer bezig met publieke waarden in de digitale transformatie van de cultuursector. ‘Het is niet zo dat de overheid ons straks bepaalde tools voorschrijft of verbiedt,’ verduidelijkt Magnus. ‘Er zit heel veel vrijheid in, maar natuurlijk kun je elke euro maar een keer uitgeven. De vraag is uiteindelijk hoe zwaar een ethisch waardenkader daarin weegt.’
‘Misschien kunnen wij daar samen wel een visie op formuleren,’ stelt Leblanc voor. ‘Wij hebben de spoelkeuken doorlopen om te leren over hetgeen we zelf nog niet weten. Zolang we het zelf nog niet weten, is het niet mogelijk om advies te verlenen aan de overheid enerzijds, maar ook niet aan de sector anderzijds. Terwijl musea, erfgoedstichtingen en andere organisaties veel zouden hebben aan een gedeeld ethisch waardenkader, dat ze ondersteunt bij het ontwikkelen van beleid met betrekking tot digitalisering. Wat de digitale spoelkeuken precies in gang heeft gezet, is nog niet uitgekristalliseerd, maar feit is dat het niet zonder gevolgen zal blijven. De eerste vervolgstappen zijn het samen formuleren van een visie en het uitdragen van die visie aan de sector en de politiek.
Op de website van de digitale spoelkeuken zijn de resultaten inzichtelijk gemaakt voor het drietal Vlaamse cultuurorganisaties; zie de resultaten van meemoo, publiq en Cultuurconnect. Tools die zijn getest aan de vijf publieke waarden van PublicSpaces zijn onder andere Zoom, GitHub en MailChimp.
