Het probleem
We zijn nu — ongeveer 35 jaar na de uitvinding van het wereldwijde web — als mensheid behoorlijk afhankelijk geworden van het internet. Het online domein is een onlosmakelijk onderdeel geworden van onze samenleving. Veel interacties tussen burgers, bedrijven en overheid vinden online plaats, op big tech platformen. Deze zijn primair gedreven door commerciële belangen en gaan dus niet uit van publieke waarden, zoals privacy, autonomie en transparantie. Burgers verworden tot consumenten en commerciële objecten. En dat terwijl het voor het functioneren van een democratische samenleving juist zo van belang is dat er een publiek domein is ingericht, een online “dorpsplein” waar mensen vrij en veilig in gesprek kunnen gaan met elkaar.
De oplossing
Wij geloven erin dat we daar samen naartoe kunnen werken, met de kracht van collectiviteit en het publieke domein. Publieke organisaties kunnen door hun grote bereik het voortouw nemen in het creëren van een online publieke ruimte. Tevens kunnen zo meer ethische digitale plekken en instrumenten bij een breed publiek bekend worden om het publieke veld in het online domein verder te helpen versterken.
Met die visie hebben we een coalitie gevormd om samen te werken aan een nieuw digitaal ecosysteem dat gebaseerd is op publieke waarden. Waarbij de gebruikers niet worden gezien als commercieel object of als bruikbare data, maar als gelijkwaardige partners, die een gezamenlijk publiek belang hebben.
De paraplu waaronder wij samenwerken noemen we PublicSpaces. PublicSpaces is dus een unieke coalitie van verschillende publieke organisaties, zoals publieke omroepen, erfgoed-instellingen, festivals, bibliotheken, musea en onderwijs. En onder deze paraplu werken deze organisaties samen aan een oplossing, zodat ze voor hun communicatie, informatie en mediacirculatie minder of niet meer afhankelijk zijn van Big Tech.
Onze missie concreet
PublicSpaces werkt toe naar een alternatief software ecosysteem dat het publieke belang vertegenwoordigt en geen winstoogmerk heeft.
We hebben onszelf als eerste doel gesteld dat in 2026 alle privacy officers, CTO’s en ICT inkopers van publieke organisaties in Nederland op de hoogte zijn van alternatieve digitale instrumenten gebaseerd op publieke waarden, waardoor ze goedgeïnformeerd in staat zijn om te kiezen voor deze ethische alternatieven.
Onze waarden en principes samengevat
Open
- het software ecosysteem is even toegankelijk voor elke persoon, netwerk of organisatie.
- het software ecosysteem functioneert onafhankelijk van invloed van overheden of commerciële of andere politieke krachten.
Transparant
- de gebruikte technologie is volledig inzichtelijk en toetsbaar
- het bestuursbeleid (governance) van het software ecosysteem is volledig inzichtelijk en toetsbaar
Verantwoordelijk
- gebruikers zijn verifieerbaar en de herkomst van de content kan volledig worden onthuld
- het software ecosysteem garandeert de best mogelijke vorm van bescherming van data – zowel van de content als van de gebruikers
- het software ecosysteem bewaart of bezit geen enkele persoonlijke data van z’n gebruikers
- het beheer en bestuur (governance) van het software ecosysteem is gebonden aan de statuten, die garanderen dat het onafhankelijk is van commerciële of politieke invloeden
Soeverein
- gebruikers zijn geen producten – het welzijn en het zelfbeschikkingsvermogen van gebruikers staat altijd voorop
- gebruikers hebben de volledige controle over hun persoonlijke data, hun content en hun interacties
De gebruiker centraal
- het software ecosysteem zet ‘privacy by design’ in als basis design principe
- het software ecosysteem vermijdt zogeheten ‘dark-patterns‘, trucs die ontwerpers van de software inzetten om de gebruikers te verleiden tot gedrag dat ze eigenlijk niet hadden gewild.
Onze beloftes
In onze optiek kan het internet, wanneer het gebaseerd is op bovenstaande waarden en principes, een thuis zijn voor daadwerkelijke publieke ruimtes. Plekken waar een aantal beloftes gedaan kunnen worden aan allen die deze publieke ruimte betreden:
- Data van gebruikers zijn veilig en kunnen nooit worden verschaft aan derde partijen.
- Gebruikers hebben altijd volledige toegang tot al hun data.
- Geen enkele andere data worden verzameld en opgeslagen dan strikt noodzakelijk voor de werking van het software ecosysteem.
- Inzicht in de herkomst van content wordt altijd gegarandeerd en daarmee wordt het moeilijker om nepnieuws te verspreiden.
- Geen enkele afzonderlijke partij zal de volledige controle hebben over de gebruikservaring of het bestuur of beheer van PublicSpaces; we richten ons op een gespreide manier van controleren en besturen.
- PublicSpaces dient geen politiek of commercieel doel, anders dan opgesteld is in de openbaar beschikbare publieke stukken.
Onze strategie
Om de missie van PublicSpaces te realiseren wordt langs drie lijnen gewerkt:
1. We helpen organisaties om hun digitale omgevingen in te richten volgens de publieke waarden van het PublicSpaces manifest, bijvoorbeeld met de Digitale Spoelkeuken methode.
2. We vergroten het bewustzijn rondom de problemen die samenhangen met de huidige inrichting van onze digitale samenleving, door het schrijven van artikelen, het organiseren van events en het overtuigen van de politiek.
3. We smeden allianties in Nederland en Europa om onze schaal en daarmee onze effectiviteit te vergroten, zoals bijvoorbeeld met onze lokale ambassadeurs Waag, Tetem en Hall of Fame en het pan-Europese collectief Shared Digital European Public Spaces (SDEPS).
Onze vraag (aan jou)
De coalitie van partners en sponsors in Nederland bestaat inmiddels uit meer dan 35 organisaties, die samen een kritieke massa vormen en meer dan 70% van de Nederlandse bevolking kunnen bereiken. Door samen te werken kunnen we onderhandelen met organisaties, alternatieven op de kaart zetten en experimenteren met nieuwe platforms en tools. Zo ondersteunen we een digitale publieke infrastructuur, een ecosysteem dat fungeert op basis van publieke waarden, in plaats van op de surveillance capitalism modellen van de grote technologiebedrijven. We nodigen iedereen uit die onze waarden, principes en beloftes ondersteunen en PublicSpaces mee zou willen vormgeven, om zich aan te sluiten bij de coalitie en actief partner te worden
Amsterdam, 28 juni 2018 (bijgewerkt in september 2019, mei 2021, juli 2021, januari 2023)